Przez umowę darowizny, darczyńcy mogą zobowiązać się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Jeśli świadczenie było dokonanie nie wcześniej niż dziesięć lat przed śmiercią darczyńców, przedmiot darowizny wejdzie do spadku przy obliczaniu zachowku, przysługującego spadkobiercom ustawowym (art. 994 § 1 k.c.).
Na tej podstawie zstępnym, małżonkom oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek (art. 991 k.c.).
Jego wysokość zależy od zdolności do pracy oraz wieku uprawnionego. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, kwota zachowku wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych wypadkach uprawnionemu przysługuje połowa wartości tego udziału.
Zgodnie z treścią art. 995 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
W przypadku zapisu windykacyjnego, jego wartość oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.
W ściśle określonych przypadkach spadkodawca może w testamencie pozbawić spadkobierców ustawowych prawa do zachowku. Zgodnie z treścią art. 1008 k.c., spadkodawca może wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego, jeśli ten:
• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
W razie zaistnienia jednej z wyliczonych przesłanek i umieszczenia przez spadkobiercę stosownego zapisu w testamencie, uprawniony do zachowku traci swój przywilej.
